Κυριακή 24 Απριλίου 2016

Ζητήματα διδακτικής για το ζητούμενο σχολείο

Ζητήματα διδακτικής για το ζητούμενο σχολείο

Αναζητώντας ένα μοντέλο για το σχολείο του μέλλοντος δεν μπορούμε να προχωρήσουμε παραπέρα με κάποια σοβαρότητα, αν πρώτα δεν καταλήξουμε στις προσδοκίες μας από την ζητούμενη εκπαίδευση των νέων, αν δεν προσδιορίσουμε τους βασικούς της στόχους. Κι αυτοί δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικοί αν δεν συμφωνήσουμε με υπευθυνότητα στον σκοπό της εκπαίδευσης. Άρα, να τοποθετηθούμε ως προς την φιλοσοφία της παρεχόμενης παιδείας. Αυτό απαιτεί γνώση των σύγχρονων επιστημονικών και παιδαγωγικών αναζητήσεων ανά τον κόσμο, πολιτική συνείδηση και βούληση, αλλά προ πάντων μια ολιστική αντίληψη για τον άνθρωπο σε σχέση με τον πολιτισμό του.
       Αποτολμώντας ένα συλλογιστικό άλμα και λόγω οικονομίας χώρου, θα εστιάσουμε στην ποθούμενη ανθρωπιστική παιδεία, στην ευρύτερη δηλαδή πνευματική και κοινωνική καλλιέργεια του ανθρώπου, πέρα από την στενότητα της βραχυπρόθεσμης μυωπικής κατάρτισης, του γνωστικού και επαγγελματικού προσανατολισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχουν πλείστες ειδικότερες κατευθύνσεις εκπαίδευσης, αλλά ότι η φιλοσοφία που πρέπει να διατρέχει οποιαδήποτε εκπαιδευτική επιλογή μας οφείλει να είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου.
Του νέου ανθρώπου, που αφενός έχει ανάγκες σωματικές/κινητικές, ψυχολογικές, πνευματικές, κοινωνικές, αφετέρου η συμπεριφορά του είναι σύνθετη και συχνά ετερόκλητη. Και εμείς, οι ενήλικες, πρέπει να του παράσχουμε τα καλύτερα δυνατά μέσα/εφόδια, ώστε με αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, εσωτερικά κίνητρα μάθησης, κοινωνικές δεξιότητες, αξίες και γνωστικά εργαλεία να χειραφετηθεί για να συνεχίσει την ενήλικη ζωή του.
Με δεδομένη όμως την ανομοιογενή σύνθεση της τάξης, όπου κάθε έφηβος συνιστά μια διαφορετική πνευματική, μαθησιακή, συναισθηματική, κοινωνική, πολιτισμική περίπτωση με διαφορετικές ανάγκες, ο εκπαιδευτικός πρέπει, όχι απλώς να γνωρίσει και να διαχειριστεί αυτή την ανομοιογένεια, αλλά επιπλέον να επενδύσει στην δυναμική της ομάδας.
Επειδή, όμως, η εκπαίδευση και η ευρύτερη παιδεία των νέων δεν είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού, αλλά όλης της κοινότητας, πρέπει, στην αναζήτηση και εφαρμογή της επιθυμητής αγωγής, να συντρέχουν και να συμβάλλουν όλοι (εκπαιδευτικοί και μαθητές, διοίκηση, γονείς, κοινωνικοί φορείς). 

Το μοντέλο που συνδυάζει αυτά τα χαρακτηριστικά δεν απέχει από την μεθοδολογία του Project και του Learning by Design. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επενδύσουμε στην διαλεκτική σύνθεση των επιμέρους στόχων, στην βιωματική μάθηση, στην κριτική και δημιουργική σκέψη, στην ανάληψη πρωτοβουλιών.
Οι ανάγκες αυτές απαιτούν από τον εκπαιδευτικό να διαθέτει, παράλληλα με τους γνωστικούς στόχους του, μια μεγάλη παλέτα διδακτικής (στρατηγικές μάθησης, τεχνικές, μεθόδους κλπ) και παιδαγωγικής (διαμόρφωση σχέσεων, διαχείριση, συγκρούσεων, προσωπική ανάπτυξη, ομαδοσυνεργατική  κλπ).    
           
Επομένως, οι στόχοι διδακτικής του εκπαιδευτικού, ανεξαρτήτως ειδικότητας, θα πρέπει να κινούνται πάντα και παράλληλα στους εξής άξονες:
1.    Τι και (προπάντων) πώς θα μαθαίνουν ο μαθητές του. Ποιες γνωστικές και μεταγνωστικές δεξιότητες πρέπει να αποκτήσουν και με ποια μέσα θα τις καλλιεργούν. Πώς θα υλοποιεί την διαφοροποιημένη διδασκαλία. Τι είδους εναλλακτικό υλικό θα προτείνει/χορηγεί και σε ποιον βαθμό αυτό θα καλύπτει την πολλαπλή νοημοσύνη, τα ενδιαφέροντα και τις μαθησιακές ιδιαιτερότητες των μαθητών. Πώς θα ενεργοποιεί τα εσωτερικά κίνητρα μάθησης των μαθητών, ενώ βαθμιαία θα περιορίζει τον καθοδηγητικό του ρόλο, με απώτερο στόχο την χειραφέτηση του μαθητή.  Η ευρετική/ανακαλυπτική, η μελέτη περίπτωσης και η επίλυση προβλήματος, η διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση, η έρευνα πεδίου, η παραγωγή κειμένων (γραπτών, οπτικοακουστικών κλπ), η προσομοίωση και η αξιοποίηση αυθεντικών περιβαλλόντων μάθησης συνιστούν τις πλέον ενδεδειγμένες μεθόδους.
2.    Πώς θα διασφαλίζει ένα θετικό και ευχάριστο περιβάλλον επικοινωνίας και διαλόγου, αλληλεπίδρασης, αλληλοδιδακτικής, συνεργασίας και ελεύθερης έκφρασης. Πώς θα χειρίζεται τις δυσκολίες της ομαδοσυνεργατικής και πώς θα ανοίξει την τάξη στον εξωσχολικό χώρο και χρόνο. Πώς θα ενισχύσει την κοινωνικοποίηση, την αυτοεκτίμηση και αυτενέργεια των μαθητών. Με ποιες δραστηριότητες/δράσεις θα το επιτύχει.  Πώς θα εμπλέκονται λειτουργικά οι γονείς, η γειτονιά, οι τοπικοί και μη φορείς.
3.    Πώς θα καλλιεργήσει κοινωνικές και αισθητικές αξίες, αξιολογικά κριτήρια και υπεύθυνη στάση απέναντι στα καθημερινά αλλά και τα μεγάλα ζητήματα της ζωής και του πολιτισμού. Και εδώ η μελέτη περίπτωσης, η επίλυση προβλήματος, η  ερμηνευτική, η μεθοδολογία των 6 Καπέλων της Σκέψης, οι πρωτοβουλίες ενσωμάτωσης (πχ εθελοντισμού), η αυτό-/και ετεροαξιολόγηση βάσει συνδιαμορφωμένων κριτηρίων κ. ά.  προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες.

Στην υπηρεσία των παραπάνω τριών θεμελιωδών στόχων ο εκπαιδευτικός, μόνος του ή σε συνεργασία με άλλους (εκπαιδευτικούς, ιδιώτες, φορείς κλπ) διαθέτει και οφείλει να αξιοποιεί παιδαγωγικά τα δύο πολύ σημαντικά μέσα/εργαλεία: τις ΤΠΕ και τις τέχνες.
Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας, ως καθημερινό μέσο πλέον ενημέρωσης και επικοινωνίας (Η/Υ, κινητά, tablet κλπ), προσφέρουν άπειρες δυνατότητες χρήσης σε όλα τα επίπεδα: γνωστικό, κοινωνικό, αισθητικό. Με την μεθοδευμένη αξιοποίηση συγκεκριμένων ή ανοικτών λογισμικών, διδακτικών σεναρίων, πλείστων εφαρμογών του WEB 2.0, κλπ ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να επιτύχει πολλαπλά και παράλληλα αποτελέσματα κλασικού και νέου γραμματισμού ή πολυγραμματισμών. Και δεν τίθεται πλέον το ζήτημα πώς θα παρουσιάσει το μάθημά του, αλλά με ποιο τρόπο οι μαθητές τους θα καλλιεργήσουν τις ζητούμενες δεξιότητές. Οι ΤΠΕ συνιστούν ένα νέο τεράστιο και χαοτικό σύμπαν, όπου χωρούν και χάνονται τα πάντα. Άρα, αποτελεί επιστημονική και παιδαγωγική πρόκληση η ανάπτυξη στρατηγικών αποτελεσματικής κριτικής και δημιουργικής αξιοποίησής τους, παράλληλα με την ανάπτυξη μέσων προφύλαξης από τους ενδογενείς κινδύνους (λχ όγκος και εγκυρότητα πληροφοριών, ασφάλεια προσωπικών δεδομένων, ποιότητα λόγου και επικοινωνίας).
Οι τέχνες (εικαστικές, μουσική, θέατρο, video, λογοτεχνία, κατασκευές κλπ) είναι ίσως το καλύτερο μέσο για όλα τα παραπάνω. Αφενός διότι οι τεχνολογικές υποδομές απαιτούν για πολλούς ακόμη στόχο και περιορίζουν τους μαθητές σε συγκεκριμένες αντιληπτικές και κινητικές δεξιότητες, αφετέρου διότι οι τέχνες διαθέτουν ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα, την πληρέστερη βιωματικότητα. Μέσα από τις τέχνες και τις τεχνικές τους οι μαθητές μπορούν να διδαχθούν παραστατικά και ενσυναίσθητα την εξέλιξη του παναθρώπινου πολιτισμού, οπότε και των επιστημών και τεχνών, παράλληλα όμως να καλλιεργήσουν αναγκαίες κινητικές δεξιότητες, περισσότερες μορφές νοημοσύνης, αισθητικά κριτήρια, και -πάνω από όλα- πεδίο προσωπικής και συλλογικής ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας. Οι οπτικοακουστικές τέχνες καθαυτές όσο και παιγνιώδεις τεχνικές, που αντλούν τεχνογνωσία και έμπνευση από αυτές, συνιστούν τεράστιας σημασίας μέσο μάθησης-παιδείας. Δεν νοείται βιωματική μάθηση πλέον χωρίς την αξιοποίηση τεχνικών όπως η δραματοποίηση, το παιχνίδι ρόλων, ο διάδρομος της συνείδησης, η ανακριτική καρέκλα, οι παγωμένες και δυναμικές εικόνες, αλλά και το σκίτσο, η δημιουργική γραφή λογοτεχνικού κειμένου ή σεναρίου και πόσα άλλα. H μεθοδολογία του θεάτρου forum, του D. Perkins, SCAMPER ή Artfull Thinking αποτελούν πολύ καλή βάση για περαιτέρω αναζήτηση.

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι ότι μας λείπει η  τεχνογνωσία για την εφαρμογή των παραπάνω στρατηγικών, μεθόδων και τεχνικών. Το ζήτημα είναι ότι μας λείπει μια υπεύθυνη και οραματική εκπαιδευτική πολιτική που θέλει το σχολείο χαρούμενο και πολυδύναμο κύτταρο παιδείας και πολιτισμού. 

Γιώργος Αποστολίδης
Σέρρες Απρίλης 2016

 
H. Matisse, Ο χορός, 1910,  (ελαιογραφία, 260 X 391 cm)
Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη