Σωτήρης Σόρογκας, Άλογο [τρίπτυχο, μέρος Α], 1974
Κάρβουνο σε μουσαμά, 150x150 εκ. - Συλλογή του καλλιτέχνη
Από πού έρχεται το άλογο; Πού πηγαίνει; Σε τι αποκρίνεται;
Τι συναισθήματα μας προκαλεί;
Πώς διαβάζουμε τις εντάσεις φωτός/λευκού και τις δυναμικές γραμμές/διαγώνιες;
Θα μπορούσε το Άλογο του Σόρογκα να αποτελεί κοινωνικό/πολιτικό μήνυμα; Ποιο;
- Άλογα. Από τη μέση και πάνω τα ευγενικά και υπερήφανα ζώα με μια κίνηση ανάτασης. Από τη μέση και κάτω γονατισμένα, με μια αγωνιώδη προσπάθεια να αποσπαστούν από το λευκό που τα περιβάλλει. Ένα λευκό που σαλπίζει αθωότητα αλλά έχει την κολλώδη σύσταση του χρόνου. Πιάνει σαν έντομα τα μάτια. […] Ο χρόνος αυτοπροσώπως. Είναι το λευκό που περιβάλλει ή περισφίγγει σχεδόν όλους τους πίνακές του. Ένα λευκό που θυμίζει το λευκό άγραφο χαρτί. Μια λευκή έρημος που πρέπει να γεμίζει με λέξεις ή ό,τι άλλο. Γιατί; Ίσως επειδή η σιωπή του λευκού είναι τόσο εύγλωττη, που δεν την αντέχουμε. (Μιχάλης Γκανάς)
- Η αφήγηση ξεκινά πάντα πάνω στη λευκή επιφάνεια, στο απόλυτο κενό του λευκού. Η στάση αυτή που παραπέμπει άμεσα στο γνωστό στίχο του Mαλλαρμέ, “le vide papier que la blancheur défend” (=το άδειο χαρτί που υπερασπίζεται η λευκότητα) […] λευκό φόντο, ενώ, συγχρόνως, ορισμένα στοιχεία υπονομεύουν την ορθολογική τους σύνδεση με το φυσικό χώρο. Οι εξαϋλωμένες πέτρες και τα ξύλα, αποδυναμωμένα από το βάρος του όγκου τους, συντείνουν στην ανάπτυξη της σύνθεσης προς τα άνω. Δίπλα στα αληθοφανή στοιχεία της σύνθεσης – λεπτομερειακή περιγραφική διατύπωση, επιτηδευμένα στοιχεία οφθαλμαπάτης, σωστή προοπτική – συνυπάρχουν ανορθολογικές φόρμες – ελλιπής περιγραφικός χαρακτήρας, αφαιρετικά στοιχεία, ανάστροφη προοπτική – τονίζοντας τη μεταφυσική αγωνία της σύνθεσης. Η δομή των έργων του βασίζεται στη διαγώνια ανάπτυξή τους, επιτείνοντας το στοιχείο της φυγής. (Τάκης Μαυρωτάς)
- Άλογα αιωρούμενα, υπερβατικά, σε μια δίκαιη πτήση, καθώς η αδιάσπαστη και συνταρακτική λευκότητα του άρρητου τα περιβάλλει σαν άγραφη μουσική της πληρότητας ή ελευθερίας. (Νίκος Καρούζος)
- Παρουσίες μοναδικές και αυτόνομες, λουσμένες στο άκτιστο φως ενός λευκού που τυφλώνει και λειτουργεί ως τάφρος από τη γύρω πραγματικότητα. (Αντώνης Φωστιέρης)
- Η κίνηση των άλογων είναι συχνά παλίνδρομη, δημιουργώντας ισορροπία ανάμεσα σε αντίρροπες δυνάμεις. Καλπάζουν μπροστά και στρέφουν προς τα πίσω. Δύο ρυθμοί κλείνονται σε ένα σώμα. Δύο αντιθετικοί χρόνοι αυτοαναιρούν την κίνηση. Τα άλογα ακινητούν, κινούμενα. Είναι η ίδια η λειτουργία της αίσθησης της ζωής και της μνήμης, του παρόντος και του παρελθόντος, της δράσης και της ανάδρασης, της πράξης και του στοχασμού. (Αθηνά Σχινά)
- Εικονογράφηση μιας ανάμνησης ειρηνικής που διακυβεύεται. Είναι η προσπάθεια αυτής της μορφής-ανάμνησης να υπάρξει μέσα απ’ τη δική μας ευαισθησία, διατηρώντας την εικόνα της που κατατρώγεται από ένα φως, που θα μπορούσε να την καταυγάσει. Είναι το σημείο εκείνο που η ζωγραφική αυτή μας παραπέμπει, με έναν άλλο τρόπο, στο σεφερικό «αγγελικό και μαύρο φως». Μια ζωγραφική έκκληση της υπευθυνότητάς μας. (Δημήτρης Κεχαΐδης)
- Η καθαρότητα της γραμμής γίνεται μουσική, με την άνετη ροή της έγγραφής της πάνω στο λευκό, με το ρυθμό του κυματισμού της και τις ελάχιστες αυξομειώσεις αγγίγματος που μεταφέρουν στο ίχνος του σχεδιάσματος τις λεπτές ευαισθησίες της χειρονομίας. [...] Έτσι η γραμμή ταυτίζεται με το Άλογο, που ως μορφή και ως κίνηση θεωρείται το σύμβολο μιας ελεύθερης ωραιότητας. (Ελένη Βακαλό)
Σωτήρης Σόρογκας, Παράθυρο, 1983Ακρυλικό και κάρβουνο σε μουσαμά, 150x150 εκ. - Ιδιωτική συλλογή
Η εικόνα είναι οικεία; Τι μας φέρνει στην μνήμη; Μια βιωματική ιστορία;
Τι σκέψεις και συναισθήματα μας προκαλεί;
Ποιο είναι το κύριο θέμα και γιατί;
Ποιο είναι πιο απειλητικό: το άσπρο ή το μαύρο; Γιατί;
Γιατί, άραγε, λείπει το χρώμα;
Η λιτότητα πλεονέκτημα ή μειονέκτημα στο έργο;
- Η συγκεκριμένη σχεδόν ρεαλιστική φωτογραφική παράσταση του παράθυρου την κάνει έργο τέχνης ή πρέπει να αναζητήσουμε μια άλλη γραμματική αισθητικής ανάγνωσης και υπερβατικής ερμηνείας; (Φως-σκοτάδι, ζωή-θάνατος, Αλήθεια-απόκρυψη, ελευθερία-ανελευθερία, χρόνος, ιστορία, νοσταλγία κλπ) εκκωφαντική εξιλεωτική σιωπή και εξαγνιστική λευκότητα που πολιορκεί . (Αθηνά Σχινά)
- Αφαίρεση των εικονογραφικών στοιχείων, προσπάθεια για μια «νύξη» με όσο το δυνατόν πιο λιτά μέσα [...] Αυτή η απογύμνωση της ζωγραφικής του από την πολλαπλότητα εικονογραφικών στοιχείων και την πλήρη απουσία χρώματος [...] γίνεται για να συμπυκνωθεί το νοηματικό και συγκινησιακό της περιεχόμενο. Ο ασκητισμός στην οικονομία των ζωγραφικών του μέσων μαρτυράει μια πλατιά αίσθηση και μια μεγάλη γνώση της ελληνικής πνευματικής παράδοσης. [...] Αυτή η έκθεση απογυμνωμένων πραγμάτων σ’ ένα άσπρο φως, εκτυφλωτικό όσο και αδυσώπητο, τα καθιστά τόσο ευάλωτα που αυτόματα μας μεταγγίζουν το αίσθημα μιας δικής μας ανασφάλειας, γνώριμης όσο και εναγώνιας.. (Δημήτρης Κεχαΐδης)
Σωτήρης Σόρογκας, Παλιά πόρτα [τρίπτυχο, μέρος Α], 1968
Ακρυλικό και κάρβουνο σε μουσαμά, 100x70 εκ. - Ιδιωτική συλλογή
Κυρίαρχο είναι το λευκό ή το μαύρο; Γιατί;
Μας έλκει ή μας απωθεί η εικόνα; Γιατί;
Η δυναμική είναι κεντρομόλα ή φυγόκεντρη; Από το εκτυφλωτικό λευκό στα σκιώδη ίχνη για να φτάσουμε στο αδιαβάθμητο μαύρο ή το αντίθετο;.
Ας προσέξουμε τον κεντρικό μαύρο κατακόρυφο άξονα. Τι να σημαίνει;
Ο καλλιτέχνης είναι δάσκαλος/παιδαγωγός ή απλώς εκφράζει προσωπικά βιώματα/ανησυχίες/συναισθήματα κλπ;
Το λευκό ως άλως/φωτοστέφανο;
Η απομόνωση της ψευδαισθησιακής
εικόνας από τον φυσικό περίγυρό της και η ενορχήστρωσή της σ’ ένα λευκό και εξωπραγματικό,
χωρίς όρια, χώρο, προκαλεί το θεατή να εστιάσει την προσοχή του πάνω στις
δεξιοτεχνικές λεπτομέρειες, τον παρασύρει στη φαντασιακή αναγέννηση μιας απόμακρης
εποχής και την αναβίωση μιας άλλοτε υπαρκτής καθημερινότητας, ενώ ταυτόχρονα
χαρίζει στα έργα μια διάσταση αέρινη και ονειρική. Στην αίσθηση αυτή συμβάλλει η
γενικότερη υποκειμενική χρωματική αντιμετώπιση του καλλιτέχνη που είναι απέριττη
και μινιμαλιστική. (Μπία Παπαδοπούλου)
- Θυρώματα νεοκλασικά μισανοιγμένα, απ’ όπου μπαίνει ή βγαίνει ένα πυκνό σκοτάδι. Αλλού πόρτες λαϊκές με τα ξεχαρβαλωμένα ξύλα τους θυμίζουν τα «Etant donnes» του Duchamp (1946-66), όπως τα γνωρίσαμε από τις μοναδικές φωτογραφίες της Denise Browne Hare όταν εκτέθηκαν στο Μουσείο Φιλαδέλφειας (ΗΠΑ). Η προσωπική γραφή και η μυθολογία του Σωτήρη Σόρογκα υπερβαίνει τις εξωτερικές συγγένειες. Πρόκειται εδώ για την τραγική παρουσία ή απουσία του κενού, του φωτός, του χρώματος, της μορφοποιητικής δυνατότητας που ενεδρεύει ή δραπετεύει μέσα από αυτές τις πόρτες. Αυτές οι διαλεκτικές σχέσεις χρωματισμοί/αποχρωματισμού, προβολής ή εμφάνισης νέων επιπέδων βάθους … (Αθηνά Σχινά)
- Πλήρης
αποκοπή από οποιοδήποτε συμφραζόμενο περιβάλλον και η εγκατάσταση (των θεμάτων) στο
θρόνο του πίνακα, ως παρουσίες μοναδικές και αυτόνομες, λουσμένες στο άκτιστο
φως ενός λευκού που τυφλώνει και λειτουργεί ως τάφρος από τη γύρω
πραγματικότητα. (Αντώνης Φωστιέρης)
- (Τα εικαστικά είδωλα) κολυμπούν σε κάποια πυκνή ή έστω αραιή ατμόσφαιρα, η οποία και τα προστατεύει, αλλά συγχρόνως διαλύει τα περιγράμματά τους∙ τους φορτώνει, για να το πω αλλιώς, αισθήματα και διαθέσεις από τον γύρω κόσμο∙ τα εικαστικά αυτά είδωλα μιλούν πολύ, ενίοτε νομίζεις πως φλυαρούν, ενώ κάποια άλλα μοιάζει να είναι στημένα στο απόλυτο κενό, κρεμασμένα ή και ακουμπισμένα κάπου∙ αλλά στο κενό - ολότελα μόνα τους, συστήνουν το δικό τους μόνο κόσμο. (Δ. Ν. Μαρωνίτης)
Σωτήρης Σόρογκας, Πηγάδι, 1982
Ακρυλικό και κάρβουνο σε μουσαμά, 150x200 εκ. - Ιδιωτική συλλογή
Τι συνειρμούς μας προκαλεί το πηγάδι;
Ποια είναι τα εικονιζόμενα θέματα; Πώς συνδέονται μεταξύ τους; Ποιο είναι, κατά την γνώμη σας, το κεντρικό θέμα;
Υπάρχει κάτι απρόσμενο/έκπληξη στο έργο;
Το σκοτάδι ή το φως είναι πιο επικίνδυνο;
Θα μπορούσαμε να δούμε τον μαύρο κύκλο ως ήλιο με μαύρες αγκαθωτές ακτίνες; Θα άλλαζε κάτι στην νοηματοδότηση;
- Εντύπωση της ρωγμής…Το παιχνίδι με αυτό το προαιώνιο σύμβολο της μαύρης οπής πραγματώνεται ωστόσο εικαστικά και με άλλους τρόπους. Εννοώ τη σειρά από τρύπες-πηγάδια στο οριζόντιο επίπεδο του πίνακα. Το μαύρο χρώμα, έκτος από τη συμβολική του δύναμη, έχει και μια έντονη εικαστική παρουσία, αφού καθιστά αναπόφευκτο πια το λευκό. Η αμφισημία των δύο αυτών χρωμάτων καθιστά περισσότερο ενδιαφέρουσα την ανάγνωση του πίνακα: είναι το μαύρο θάνατος ή μήπως είναι η βάση της ζωής, το μέρος απ’ όπου αύτη εκπηγάζει, και το λευκό; Έτσι που χύνεται αδυσώπητο δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είναι απλά και μόνο μια πηγή φωτός, χωρίς αυτό ωστόσο να αποκλείεται. Στα λευκά οι άνθρωποι βρίσκονταν συνεχώς μέσα στο φως… έχαναν την αίσθηση τού χρόνου και του χώρου, στο βαθμό που η μια συνδέεται με την άλλη. Φαντάζομαι ότι σε τέτοιες συνθήκες ο άνθρωπος θα αναζητά απεγνωσμένα μια μαύρη τρύπα για να χωθεί. (Πέπη Ρηγοπούλου)
- Οι χοάνες λειτουργούν και ως όγκοι: δυναμικοί όγκοι φωτός ή σκότους που ενεργοποιούν τις υπόλοιπες τονικές διαβαθμίσεις υποστασιοποιώντας τα επεισόδια. Οι λεπτομέρειες, αποδοσμένες με όσα μέρη τους δεν έχει απορροφήσει το φως, ενεργοποιούνται στον κλασματικό χρόνο της γενέσεως και της φθοράς τους, της εξαλλαγής και της μεταποιητικής τους αναμόρφωσης. Χαίνοντα τα ερέβη των πηγαδιών λειτουργούν ανατρεπτικά και αμφισημιακά ως σβησμένοι ήλιοι ή πλάνητες αστέρες ενός μυστικού στερεώματος, κυκλοφορώντας μια ζωή που χάθηκε, χάνεται ή ζει για πάντα. (Αθηνά Σχινά)
Σωτήρης Σόρογκας, Μάρμαρα, 1999 - Ακρυλικό σε μουσαμά, 150x200 εκ. - Ιδιωτική συλλογή
Το λευκό ή το μαύρο είναι πιο βαρύ;
Ας προσέξουμε τον χρωματικό εμπλουτισμό; Θα μπορούσε να σημαίνει κάτι;
Ο καλλιτέχνης διακηρύσσει κάτι ρητά, έχει λόγο αφοριστικό ή διαλέγεται με τον θεατή, τον εαυτό του, τον χρόνο, τα γεγονότα κλπ;
Ποιο θα μπορούσε να είναι το ερώτημα ή το αίνιγμα;
Θα μπορούσε να υπάρχει αναλογία προς τα κοινωνικά/πολιτικά δρώμενα;
Αν πάρουμε την αντίθετη ακριβώς θέση (έστω ότι βρισκόμαστε μέσα στο μαύρο), τι θα αλλάξει στην ερμηνεία μας;
- Σ’ έναν λευκό χώρο τοποθετούνται οι λευκές πέτρες λουσμένες στο φως. Σ’ ένα φως δυνατό και αδυσώπητο που τρώει τις σκιές και που θέτει τ’ αντικείμενα που εκτίθενται σ’ αυτό υπό συνεχή παρακολούθηση. Κάποτε μερικές σκιές ξεφεύγουν και οι όγκοι γίνονται πιο επιβλητικοί. Οι πέτρες αποδίδονται κάποτε με μια καλλιγραφία που δεν τους στερεί, ωστόσο, τον τραχύ τους χαρακτήρα. Ο χαρακτήρας του μοτίβου μετουσιώνεται σε χαρακτήρα της ματιέρας του ζωγράφου: πίσω από τις λείες επιφάνειές του διαφαίνεται η αδρότητα των όγκων τους. (Πέπη Ρηγοπούλου)
- Αυξομειώσεις των εντάσεων, τόσο του άσπρου όσο και του μαύρου χρώματος. Πέτρες λαξευμένες ή αλάξευτες αφήνουν σχηματικά μαύρα κενά, χαλάσματα. Αλλού περιγράφονται με τα θετικά και τα αρνητικά τους μέρη, υπόγειες διαδρομές του φωτός στα ερεβώδη βάθη, ενώνονται ως αφηγηματικές συνέχειες με την έκλυση του σκότους στην επιφάνεια. Η προβληματική του ζωγράφου προσεγγίζει εδώ ζητήματα της γλυπτικής εφαρμοζόμενα στις δύο διαστάσεις. Η πύκνωση ή η αραίωση, ποσοτική και ποιοτική, χωρίς ποτέ να χάνεται η απτική αίσθηση, ανακόπτει την έκταση και διοχετεύει την ένταση σε βάθος, σχηματίζοντας πλαστικά σύνολα με σημασία κοσμοθεωρητική. Οι όγκοι είναι συγχρόνως και χοάνες. […] Στις «Πέτρες» έχουμε το δυαδικό σχήμα του λαξευμένου κι αλάξευτου υλικού, της καλλιγραφίας και της αδρότητας, του περιορισμένου σχηματισμού διάρθρωσης και της απεριόριστης εν δυνάμει αναδιάρθρωσης, της πυκνότητας ή της χαλαρότερης διάταξης. Σύμφωνα με την εκάστοτε διάταξη καθορίζονται τα επίπεδα, αναγλυφοποιούνται τα κενά, σηματοδοτείται ο ορίζοντας, προτείνονται τα προοπτικά πλάνα, χρωματίζονται ή αποχρωματίζονται οι επιφάνειες με βάση κάποιες λιγοστές ενδείξεις (συνήθως με υψίσυχνα κόκκινα ή ψυχρότερα γαλάζια χρώματα, κάπου σε μιαν άκρη). (Αθηνά Σχινά)
Σωτήρης Σόρογκας, Αδέσποτο παλιό ξύλο στο λιμανάκι της Μέγιστης Λαύρας του Αγίου Όρους.
Κάρβουνο και ακρυλικό χρώμα σε καμβά, 80x150 εκ.
Υπάρχει η διάσταση του χρόνου στο έργο;
Ποιος είναι ο ήχος του έργου; Σιωπή, ψίθυροι, θόρυβος ή κάτι άλλο; Από πού προκύπτει αυτό;
Τι ρόλο παίζει το φως και το χρώμα;
Πώς αντιλαμβανόμαστε την παρουσία του λεπταίσθητου και λεπτεπίλεπτου έγχρωμου φυτού; Ως αντιρρεαλιστική απεικόνιση σε τι, άραγε, αποσκοπεί;
Τα αντικείμενα (φόρμες, χρώματα κλπ) παίρνουν υπόσταση (αντί του ανθρώπου) και νοηματοδοτούν από το ελάχιστο τις μεγάλες ουσίες. Δηλαδή;
- Η
νεκρή, άφωνη γλώσσα των πραγμάτων μεταστοιχειώνεται σε γλώσσα εκφραστική, αλλά και
πάλι στο μέτρο της σιωπής που ενυπάρχει αμοιβαία στα πράγματα ως δυνάμει λόγος και
στον εικαστικό λόγο ως νοσταλγία σιωπής. Διαδικασία ποιητική με την πρώτη
σημασία της λέξης, τη σημασία της «γενέσεως». (Άννα Καφέτση)
- Επικεντρώνει την προσοχή του στη λεπτομέρεια και από εκεί ανάγεται στο όλον. Γι’ αυτό και η ζωγραφική του είναι ζωγραφική λεπτομερειών. Ας μη μας ξεγελούν τα μεγέθη των έργων του: ακόμη και στα τεράστια, οι επιμέρους λεπτομέρειες είναι τεχνουργημένες σα να πρόκειται για μικρογραφίες. Κάθε πίνακάς του είναι, εντέλει, μια μινιατούρα μεγάλων διαστάσεων. (Αντώνης Φωστιέρης)
- Μεγεθυμένη λεπτομέρεια (στοιχείο συνάφειας με την Pop-Art) αποπνέει μια πνευματική συγγένεια με τον τρόπο που έχουν οι σουρεαλιστές ν’ αναδεικνύουν τον ψυχισμό των αντικειμένων. Με έμφαση στη δεξιοτεχνική απεικόνιση της ματιέρας και την ολιγοχρωμία, αξιοποιείται η λειτουργικότητα του άγραφου χώρου και δηλώνεται περισσότερο εκείνο που απουσιάζει, συνδιαλεγόμενο εύγλωττα μ’ έκεινο που εικονογραφείται. (Γιάννης Παπαϊωάννου)
- Οι εικόνες είναι εσωτερικές. Αντικατοπτρισμοί μιας πραγματικότητας, που την ψηλαφεί ένα στοχαστικό βλέμμα και τη μετουσιώνει σε καθαρό πνεύμα. [...] Μια σχεδόν αχειροποίητη ασκητική γραφή που μοιάζει περισσότερο με μνημονική ανάκληση της εικόνας παρά με μιμητική αποτύπωση της ορατής πραγματικότητας. (Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)
Σωτήρης Σόρογκας, Παλιά ξύλα στον Ταρσανά των Σπετσών.
Κάρβουνο και ακρυλικό χρώμα σε καμβά, 70x100 εκ.
Ποια η διάθεσή μας, πώς αισθανόμαστε βλέποντας το έργο;
Προς τι τα ίχνη χρώματος;
Η ωραιότητα (ως αισθητική κατηγορία γενικά, αλλά και εδώ συγκεκριμένα) με τι έχει να κάνει;
Υπάρχουν αισθητικές, ηθικές δηλώσεις ή συνυποδηλώσεις;
Σε ψυχαναλυτικό επίπεδο τι θα λέγαμε για το ατομικό/συλλογικό υποσυνείδητο;
- Οι όγκοι διαγράφονται στέρεοι στο λευκό φόντο. Τα νερά των ξύλων αποδίδονται με τον χαρακτηριστικό για τον Σόρογκα τρόπο απόδοσης της πιο ανεπαίσθητης χρωματικής αξίας, της πιο αδιόρατης σκιάς. Το στοιχείο της οπής υπάρχει σε κάποιο από τα έργα. Ο λευκός τοίχος στο λευκό φόντο, ελάχιστα διαφοροποιημένος απ’ αυτόν, μας φέρνει στο νου μια ολόκληρη προβληματική που εκφράστηκε στις αρχές του αιώνα από τον Μάλεβιτς. Για τον σουπρεματιστή καλλιτέχνη που είχε δουλέψει με μαύρο στο λευκό, μαύρο στο μαύρο και λευκό στο λευκό, αυτό το τελευταίο σήμαινε ένα τέλος στη ζωγραφική έκφραση. […] Η αίσθηση τού αγαλματώδους μέσω τού λευκού, που διαπέρνα το έργο τού Σόρογκα, είτε το λευκό αφορά στο φόντο είτε ακόμη στο αντικείμενο της ζωγραφιάς, δεν έχει να κάνει με την κλασικιστική αντίληψη που ήθελε τα αγάλματα λευκά. Ο Σόρογκας ξέρει ότι πάνω τους υπήρχε χρώμα. Η αντιμετώπισή του αυτή εντάσσεται, κατά τη γνώμη μου, στο σύνολο των παραμορφώσεων που υιοθετεί απομακρυσμένος από την οποιαδήποτε μίμηση. (Πέπη Ρηγοπούλου)
- Η αφήγηση της ηλικίας και της ιστορίας του ξύλου σε σχέση με την διακεκριμένη φορά των νερών του (που μοιάζουν με οργανικές φλεβώσεις), η διάταξή του στο χώρο και η αντιπαράθεσή του με τις άλλες κατευθυντήριες γραμμές των υπολοίπων, συστήνουν και συγκροτούν έναν κόσμο επεισοδίων πολύμορφο, αλλά απλό στη διάρθρωσή του. Η κοίλανση ή κύρτωση των επιφανειών, με βάση τη φωτοσκίαση και την προκύπτουσα αίσθηση βάθους, αντιπαραβάλλεται με αντιθετικά ή σύνθετα προοπτικά σχήματα, τα οποία θέτουν και ταυτόχρονα αίρουν την ισορροπία. Οι κατασκευές, σταθερές και ακριβείς μετεωρίζονται, το ογκομετρικό βάρος απαλλάσσεται κι επανατροφοδοτείται από το βάθος, η έκταση υποστασιοποιείται από την ένταση, η παρουσία από την απουσία, η θέση από την άρση, η φθορά από την ακεραιότητα κι ακρίβεια της περιγραφής, η κίνηση από την ακινησία, το παρελθόν από το παρόν, η μνήμη από τη μαρτυρία. Κι όλα αυτά διατυπωμένα με λακωνικότητα, αδρότητα και καλλιγραφικό λυρισμό στα όρια της εμπρόθετης ψευδαισθητικά ρεαλιστικής γραφής, τέτοιας που να προσδιορίζει ή να επισημαίνει το απροσδιόριστο. (Αθηνά Σχινά)
- Άγρυπνοι ρόζοι περιφρουρούν ευδιάκριτα τους κύκλους της ηλικίας και της ζωντάνιας νεκρών κορμών. [...} Ξορκίζει τη φθορά καλοπιάνοντάς την, υμνολογώντας την με την κατανυκτική τέχνη του. (Κική Δημουλά)
Σωτήρης Σόρογκας, Παλιό καΐκι στο Λαύριο [τετράπτυχο, μέρος Β], 2010
Ακρυλικό και κάρβουνο σε μουσαμά, 150x270 εκ. - Συλλογή του καλλιτέχνη
Πώς θα διερμηνεύαμε το έργο αυτό; Υπάρχει αλληγορία, συμβολισμός;
Ποια χρώματα εντοπίζουμε; Δηλώνουν κάτι;
Ποια θέση θα παίρναμε μέσα στο έργο; Γιατί;
Στην εικόνα αντανακλάται ο ξέμπαρκος Οδυσσέας, η καβαφική Ιθάκη ή κάτι άλλο;
Προσέχοντας τα όρια του σχεδίου, τι παρατηρούμε; Πού ταξιδεύει το πλεούμενο;
Η προφανής φθορά μήπως διαλέγεται με κάτι άφθαρτο;
- Η χρήση του χρώματος δραματικά περιορισμένη, με πρωταγωνιστές το μαύρο και το λευκό στις ποικίλες διαβαθμίσεις τους και με τη διακριτική συνεπικουρία ενός νοσταλγικού γαλάζιου, ενός φλογοβόλου κόκκινου, σπανιότατα ενός πράσινου χλοερού. (Αντώνης Φωστιέρης)
- Τα όρια (των εικαστικών ειδώλων) είναι τόσο καθαρά, που λες εδώ τελειώνει ο κόσμος, ο μικρόκοσμος του ανθρώπου με τα δικά του μνήματα και μνημεία. Όχι, καθόλου δεν σε πιάνει για το λόγο αυτό απελπισία. Αντίθετα: κοιτάζοντας παρηγοριέσαι και στοχαστικά ησυχάζεις, δίχως φωνές και μεγάλες χειρονομίες. Είτε τα είδωλα στέκονται είτε ετοιμάζονται να κινηθούν, ξέρεις πως έχουν πια κατασκευαστεί, σαν τη σχεδία του Οδυσσέα, που δεν υπάρχει θάλασσα τριγύρω να την διαλύσει. Ο Ποσειδώνας λείπει στους Αιθίοπες και λες: θα μείνει για πάντα εκεί. (Δ. Ν. Μαρωνίτης)
Σωτήρης Σόρογκας, Από καρνάγιο της Μακεδονίας, 2006
Ακρυλικό και κάρβουνο σε μουσαμά, 70x150 εκ. - Ιδιωτική συλλογή
Ποιες μνήμες ξυπνούν;
Ποια στοιχεία προσδίδουν ένταση στο έργο; Γιατί;
Πώς λειτουργεί το χρώμα, οι υφές, οι όγκοι;
- Ξυπνούν κάποιες πρωτογενείς μνήμες, φωλιασμένες στο μυαλό τού ανθρώπου, που συνήθως ληθαργούν. [...] Παραπέμπουν σε κάποιες μήτρες σχημάτων και χρωμάτων: λ.χ. σε γραμμές που σταυρώνονται ή λυγίζουν, ώσπου να γίνουν καμπύλες και κλειστοί κύκλοι, ύστερα βαθιά πηγάδια κι άπατες σπηλιές∙ ή σ’ εκείνο το «αγγελικό και μαύρο φως», όσο ακόμη δεν υπάρχουν τα άλλα χρώματα ή αποσύρθηκαν για πάντα∙ σε φόρμες που ξαφνικά απομακρύνονται, για να διαλυθούν στο χώρο, κι άλλες που πλησιάζουν φτάνοντας σ’ απόσταση αναπνοής από τα μάτια μας∙ μεγαλώνοντας αφύσικα και αποκαλυπτικά - σάμπως ο κόσμος τώρα να προσχηματίζεται ή να αποσχηματίζεται, θέλοντας να μας αποχαιρετήσει. Και όλα αυτά σε μιαν απίστευτη ησυχία, που τίποτε δεν ακούς και μόνον βλέπεις. (Δ. Ν. Μαρωνίτης)
- Η ακινησία δραστηριοποιεί την κίνηση της μνήμης. […] εικαστικό ιδίωμα που συναιρεί αντιθετικά σχήματα. Μνημικές καταθέσεις και περιγραφική ακρίβεια, λιτότητα διατύπωσης και ποιητική διάθεση∙ κι ακόμα σύνθετο προβληματισμό γύρω από τις έννοιες του σημείου, του πεδίου, της επιφάνειας, της μάζας, της προοπτικής, του χώρου. Εκείνο, όμως, που εντυπωσιάζει περισσότερο στη δουλειά του Σωτήρη Σόρογκα, είναι η συνέπεια της μεθόδευσης των προβλημάτων στα όποια ασκείται και ο σφαιρικός τρόπος που αναζητά ή προτείνει με την εκάστοτε επίλυσή τους. (Αθηνά Σχινά)
- Ο καλλιτέχνης κατόρθωσε να διατηρήσει σ’ αυτές τις αβρές μονοχρωμίες την απτική ποιότητα της ύλης, τα ίχνη της αλλοτινής χρήσης των πραγμάτων. Κι αυτό το οφείλει στην επιδέξια, την τόση ευαίσθητη ερμηνεία του φωτός. [...] Οι κουρασμένες, γερασμένες, ρυτιδωμένες από τη χρήση και το χρόνο επιφάνειες των πραγμάτων προκαλούν το φως να τις χαϊδέψει, να αναδείξει μέσα από τα επεισόδια της φθοράς, με ίσκιους και μεσόφωτα, την υλική τους υπόσταση, την ιδιαίτερη σχέση τους με το χρόνο. Αυτό το φως, το ανελέητο, είναι φως ελληνικό. Φως που ξορκίζει τα φαντάσματα και το φόβο του θανάτου. Κάτω απ’ αυτό το φως ακόμη κι η εικόνα της φθοράς μεταστοιχειώνεται σε θεοφάνεια. (Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)
Ποιο είναι, άραγε, το νοούμενο;
Διακριτή είναι η θεματική διαφοροποίηση όγκων, χρωμάτων, υφών κλπ; Τι θα μπορούσε να σημαίνει;
Το έργο του Σόρογκα είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο;
Στο έργο κυριαρχεί η σιωπή;
Ο καλλιτέχνης παρουσιάζει μέρος του όλου. Απουσιάζει κάτι; Ποιο είναι το όλον;
- Αφοπλιστική λιτότητα γραφής, ακριβές και ευαίσθητα παλλόμενο σχέδιο, αποδίδει όχι μόνο τονικά τα μαυρόασπρα περάσματα των περιγραμμάτων, αλλά και την υφή τόσο των περιγραμμάτων όσο και του υλικού, δημιουργώντας μορφοπλαστικά απτικές αισθήσεις όσο και ηχητικές: η φωταύγεια θυμίζει αρνητικό ή θετικό υπερευαίσθητης φωτογραφικής πλάκας κατεστραμμένης σε διακεκριμένα σημεία, ούτως ώστε να αποδίδεται η υλικότητα και να αφαιρείται το βάρος, να απορροφώνται στοιχεία αναλωνόμενα στη βορά του φωτός και να μετεωρίζονται τα κατάλοιπα. Τούτο το φωτεινό μετείκασμα συνδηλώνεται ως αίσθηση με μια εκκωφαντική σιωπή∙ μια σιωπή που αφήνει ομιλητικές τις λεπτομέρειες απομονώνοντας τις από τα περιβαλλοντικά συμφραζόμενα. […] χρωματικής απουσίας μέσα από την υφή και τη διαλεκτική σύσταση των υλικών: μια ζωή που αποδρά, ένας θάνατος που υφέρπει υπονομεύοντας τις αισθήσεις, μια τραγική ειρωνεία που σκιρτά πίσω από μια ελπιδοφόρα ματαιότητα και, προπαντός, πανταχού παρούσες οι διαλεκτικές χρονικές υπαλλαγές. (Αθηνά Σχινά)
- Το εφήμερο συνυπάρχει με την ιδεατά πρόδηλη αποτύπωση του άφθαρτου, η ένδεια και η διάβρωση (με τον αποσυνθετικό μεταμορφωτικό μηχανισμό της) ταυτίζεται με την αδιασφάλιστη ειρηνική πρόθεση, στην απόδοση μιας μελαγχολικής ωραιότητας, που όμως φαλκιδεύεται από μια επαλληλία καταλυτικών, ζωογόνων ωστόσο εξαλλαγών. (Αθηνά Σχινά)
- Στους πίνακές του δεσπόζει περισσότερο εκείνο που απουσιάζει παρά ό,τι εικονογραφείται. Μετά την ευκολία της πρώτης ανάγνωσης του πίνακα, αρχίζει σιγά-σιγά να αναδύεται αυτό που υπάρχει πίσω απ’ αυτόν. Αρχίζει να αναπτύσσεται σε βάθος η συμπυκνωμένη απουσία ενός κόσμου λεηλατημένου από το χρόνο και τη φθορά. Ενός χαμένου κόσμου που υπάρχει ζωντανός μέσα στη μνήμη μας και που νοσταλγικά τον ανακαλούμε. [...] Ελάχιστα σημάδια ελπίδας εδώ κι εκεί, μ’ ένα κόκκινο ξεχασμένο μαντήλι μιας πρόσφατης ανθρώπινης απουσίας και ίχνη από πράσινο φυτρωμένο πάνω στην πέτρα. Σ’ αυτούς τους πίνακες-καθρέφτες υπάρχει έντονα η παρουσία μιας ζωντανής συνείδησης, που καταγράφει με άκρα ευαισθησία τη σχέση του κενού και της ζωής μας όπως θα θέλαμε να ήταν. [...] Μεταφυσικό στοιχείο μιας αβάσταχτης ερημιάς, ενός κόσμου που αδειάζει απ’ την απουσία τόσων πραγμάτων. Ίσως εδώ να υπάρχει εντονότερη η αίσθηση της σιωπής, της νέκρας και της μοναξιάς, με τη μορφή ενός «ερωτήματος», πέρα απ’ την οποιαδήποτε λύση καιρικών προβλημάτων. [...] Η πέτρα γίνεται ερημική σε σχέση με το μαντήλι ή ζωντανεύει στη νέκρα του αγάλματος. Μέσα απ’ αυτές τις σκέψεις, διαπιστώνουμε σ’ αυτή τη ζωγραφική την υπονόμευση των ίδιων εικονογραφικών της στοιχείων, για να παραπέμψει με καθαρά εικαστικό τρόπο στο χώρο των γνήσιων αισθητικών μας συγκινήσεων. (Δημήτρης Κεχαΐδης)
- Το αντίδοτο στο χρόνο, τη φθορά, το θάνατο; Η μνήμη και η τέχνη, η τέχνη ως κιβωτός της μνήμης. Η ζωγραφική του Σόρογκα αντιτάσσει στη φθορά και στο θάνατο αυτό το διπλό και δοκιμασμένο ξόρκι. (Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)
- Ο Σόρογκας δεν σε καταθλίβει. Αντίθετα, σε παρηγορεί. Σε συμφιλιώνει με τη μοίρα, με τον πόνο των ανθρώπων και των πραγμάτων. Και όσο και αν φαίνεται περίεργο, εγώ τουλάχιστον νιώθω ότι ο Σόρογκας μας υποβάλλει διακριτικά και υποβλητικά την ιδέα της συνεχούς ανανέωσης. [...] Στα έργα του Σόρογκα βλέπουμε μόνο το άδειο κέλυφος των πραγμάτων. Όποιος έχει μάτια, όμως, βλέπει ότι η ζωή συνεχίζεται. Και η τέχνη φυσικά.(Μιχάλης Γκανάς)
Από πού μπορεί να προέρχονται αυτές οι πέτρες; Τι μπορεί να σημαίνει αυτή η παράθεση;
Ο ήχος της σιωπής του έργου υπαγορεύει την σιωπή μας ή όχι; - Πέτρες που αίρουν τις αμαρτίες της αμιλησίας και της σκληρότητας, με ένα αδιάβλητα λευκό ήθος. Στρογγυλεμένες στιλπνά, η μια δίπλα στην άλλη, ένας σωρός από τεράστια αυγά απ’ όπου θα ξεπεταχτούν μυθικές ποικιλίες προεκτάσεων. (Κική Δημουλά)
- Στο χέρι του θεατή-αναγνώστη είναι να διαπεράσει το χώρο σιωπής των έργων, έστω κι αν χρειαστεί να θέσει «αδιάκριτα» ερωτήματα. Παιχνίδι κατεξοχήν ερωτικό που γίνεται περισσότερο ενδιαφέρον όσο οι μηχανισμοί απόκρυψης είναι λειτουργικοί και σημαντικοί (με την αρχική σημασία της λέξης). Ένας τρόπος να εισδύσει κανείς στη φαινομενικά αδιαπέραστη κλειστότητα της ζωγραφικής του Σόρογκα, πηγή της πληρότητας και της δύναμής της, θα ήταν να ξεκινήσει μέσα ακριβώς από τις αποσιωπήσεις και τα κενά, από το σημείο που διακόπτεται ο διάλογος. Να μελετήσει τους τρόπους των ρηγμάτων. Να αναζητήσει τη ρητορική της σιωπής. Πώς δομείται η σιωπή; Αυτό είναι το κύριο ερώτημα που ανακύπτει γι’ αυτόν που μελετά τη γλωσσική απουσία ως ύφος. [...] Το
έργο παρασύρει το θεατή στη χαρά της ομιλίας. Και μάλιστα της συγκινησιακής
ομιλίας. [...] Η
ποιητική λειτουργία ασκείται μέσα στη σιωπή [...] Η ζωγραφική προκαλεί την ονειροπόληση μέσα από μια
γλώσσα διαφορετική απ’ αυτήν της ποίησης. Ακόμα κι όταν ο διάλογός τους, ο
διάλογος του ζωγράφου με τον ποιητή, είναι συνειδητός και ολοφάνερος για το
θεατή, σημασία έχει να εντοπίσει κανείς αυτό που δεν μπορούσε να ειπωθεί με
λέξεις, αυτό που δημιουργεί την καθαρά ζωγραφική εντύπωση. (Άννα Καφέτση)
- Σιωπή που μας αιχμαλωτίζει με πανουργία στη δίνη της, στην ανήκουστη ηχώ της, οδηγώντας μας μπροστά στο άνοιγμα της ίδιας μας της ύπαρξης. (Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)
Πώς θα συνοψίζαμε, εν τέλει, την ποιητική του λευκού στον Σόρογκα;
- Η ζωγραφική του Σόρογκα ανακαλεί με ενάργεια τη γνωστή ρήση του Οράτιου: «Ut pictura poesis» («Η ποίηση είναι σαν τη ζωγραφική»). [...] ή μάλλον αποτελεί, αυτό καθαυτό, μια μορφή ποίησης. Όχι βέβαια με την έννοια της λυρικής ανάπτυξης, ούτε της καλλιέπειας. Αλλά της ουσιαστικής πυκνότητας, της αφαίρεσης, της λιτότητας, και κυρίως της δόμησης ενός αναγνωρίσιμου προσωπικού σύμπαντος. (Αντώνης Φωστιέρης)
- Αφομοιωμένη ποιητική προσέγγιση του θέματος, που δεν περιορίζεται στην απλή πλαστική καταγραφή των στοιχείων της εικόνας, αλλά προχωρεί στη μετατροπή τους σε σύμβολα. [...] Συμπυκνώνει το νοηματικό και συγκινησιακό περιεχόμενο ενός κόσμου λεηλατημένου από το χρόνο και τη φθορά. [...] Οι οπτικές αναφορές του λειτουργούν με υπαινικτικότατα και οδηγούνται σ’ ένα μυστικό διάλογο της μοναξιάς με την αιωνιότητα. (Γιάννης Παπαϊωάννου)
Αυτομάτως μου απαντά ο Αριστοτέλης:
ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστου τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν. (
Η τραγωδία λοιπόν είναι μίμηση πράξεως σοβαρής και αξιόλογης, πράξεως ολοκληρωμένης, που έχει και κάποιο μέγεθος. Ο λόγος της τραγωδίας είναι λόγος εμπλουτισμένος με διάφορα «καρυκεύματα που τον νοστιμίζουν»· το κάθε, πάντως, είδος αυτών των «καρυκευμάτων» χρησιμοποιείται χωριστά στα διάφορα μέρη της. Η μίμηση δεν γίνεται στην τραγωδία με απαγγελία, αλλά με το να παρουσιάζονται οι άνθρωποι που είναι το αντικείμενο της μίμησης σαν να δρουν οι ίδιοι. Διεγείροντας τα ψυχικά πάθη της συμπόνιας και του φόβου η τραγωδία φέρει εις πέρας την κάθαρση των τάδε τάδε συγκεκριμένων πράξεων-παθημάτων. Μετάφραση: Δ. Λυπουρλής)
Πολλές οι αναλογίες. Θεατές του Σόρογκα δεν βλέπουμε άλλο από την ιστορία του ανθρώπου μ' όλα τα πάθη, την ύβρι, το αίμα, την αγωνία, την τιμωρία του. Υπαίτια η Μοίρα, οι άλλοι, ο ίδιος. Μια αιώνια σύγκρουση με τα ανθρώπινα, τον ηθικό νόμο, τον νόμο της ίδιας της ζωής. Της ζωής που βρίσκεται πέρα και από τον ηθικό νόμο. Και αντιμάχεται με τον φοβερότερο εχθρό, τον θάνατο. Ή για να το πω αλλιώς, η τραγωδία του ανθρώπου είναι που δεν αντιλαμβάνεται ότι είναι ένα παιχνίδι, απλώς, ένα αναλώσιμο ον σ' αυτή την κοσμική ακολουθία, κι ορθώνει το αλαζονικό του ανάστημα, με τις γνωστές συνέπειες.
Στο λευκό και μαύρο ο Σόρογκας συμπυκνώνει όλη την οντολογία. Και όπου λευκό, βλέπω την οπτική του φωτός, την ανθρώπινη απόπειρα να φωτίσει άλλη μια φορά το άγνωστο. Γι' αυτό κυμαίνεται -θαρρώ- από την απόλυτη γνώση ή άγνοια (απόλυτο λευκό) μέχρι το απροσπέλαστο μαύρο (άγνοια ή επίγνωση της άγνοιας). Οι άλλες διαβαθμίσεις είναι απλώς ο χρόνος και η ανθρώπινη ιστορία.
Υπάρχει κάθαρση; Για τον Σωτήρη Σόρογκα ίσως να είναι αυτή η ήρεμη απεικόνιση της φθαρτότητας του υλικού. Αυτή είναι και η καθαρτήρια λειτουργία της καλλιτεχνικής εξεικόνισης. Για όλους μας ίσως να είναι η στωική συνειδητότητα του νόμου της Ζωής-Θανάτου. Μπορεί μέσα από αυτή την στάση να απολαμβάνουμε την ίδια την ζωή και την τέχνη πιο ανάλαφροι. ελεύθεροι και ωραίοι.
Σωτήρη Σόρογκα, δάσκαλε, σε ευχαριστούμε.
Γιώργος Αποστολίδης, Φλεβάρης 2021
Σωτήρης Σόρογκας Άντζελα Τσιφτσή, Βουλή-Τηλεόραση (02/07/2016)
(περί λευκού 5:15-8:00)
